ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Σταύρος Μουντουφάρης
Σκουπίδια κάθε λογής, από γυάλινα ποτήρια και μπουκάλια μέχρι τα βαριά και ασήκωτα για το περιβάλλον, λόγω του αργού "θανάτου" τους, κουτάκια αλουμινίου και πανταχού παρόντα πλαστικά όλων των ειδών και μεγεθών, αποτελούν τη "σοδειά" της πρώτης μεγάλης έρευνας για το περιβαλλοντικό στίγμα των ανθρώπων, Κρητικών και επισκεπτών, στο θαλάσσιο περιβάλλον του νησιού μας.
Σκουπίδια που "υπογράφουν" τη θανατική καταδίκη πολλών θαλάσσιων ειδών και ταυτόχρονα προκαλούν έκδηλη ανησυχία για τις άγνωστες, σε μεγάλο βαθμό ακόμα, συνέπειες που θα μπορούσαν να έχουν για τον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας. Τα αποτελέσματα της πρώτης απόπειρας συστηματικής "αλιείας" των σκουπιδιών στα νερά μας, της καταγραφής και μελέτης τους είναι εντυπωσιακά.
Η έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) σε δέκα επιλεγμένα σημεία στις Γούρνες, σε βάθος 70-80 μέτρων, και στη νήσο Δία ή Ντία, σε βάθος 200-210 μέτρων, αποκάλυψε μια μεγάλη ποικιλία από αντικείμενα που έχουν καταλήξει και παραμείνει στο βυθό, είτε πεταμένα από τους ψαράδες και τους επιβάτες πλοίων και σκαφών, είτε από τους λουόμενους ή τους κατοίκους της βόρειας ακτής, είτε βεβαίως και μεταφερμένα μέσω φυσικών διεργασιών, όπως ο άνεμος, οι πλημμύρες, τα ποτάμια και τα ρέματα.
Όπως μας εξήγησε η ερευνήτρια, βιολόγος και θαλάσσια οικολόγος του ΕΛΚΕΘΕ κ. Νάντια Παπαδοπούλου, η οποία υπογράφει τη σχετική παρουσίαση της ερευνητικής δουλειάς στο 11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας και Αλιείας της Μυτιλήνης, μαζί με τους δρ. Κρις Σμιθ, Χ. Αποστολίδη και Π. Καραχλέ, τα πλαστικά ήταν ο "βασιλιάς" των σκουπιδιών σε όλες τις δειγματοληψίες, με ποσοστό για την Ντία 76% και για τις Γούρνες 95,8%. Για τις συγκρίσεις, τα σκουπίδια από ύφασμα ήταν 2,5% στις Γούρνες και 2,4% στην Ντία, τα μεταλλικά 0,8% και 12,8% (με πολύ περισσότερα κουτάκια αλουμίνιου από μπίρες και αναψυκτικά) αντίστοιχα, ενώ τα σκουπίδια από γυαλί 0,8% στις επιλεγμένες θέσεις στις Γούρνες και 4% στις αντίστοιχες της νήσου Ντία (κυρίως από μπίρες και ποτά).
Τα ευρήματα της πρώτης μεγάλης έρευνας για τα θαλάσσια απορρίμματα και στα κρητικά νερά από το ΕΛΚΕΘΕ
Η μορφή των αντικειμένων αποκαλύπτει σε κάποιο βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο κατέληξαν στο βυθό. Για παράδειγμα, κομμάτια από δίχτυα και άλλα είδη αλιείας δεν μπορεί παρά να παραπέμπουν σε ψαράδες, ενώ ένα θερμός και ένα μίξερ κοκτέιλ θα ήταν δυνατόν να "φωτογραφίζουν" τους επιβάτες ενός σκάφους αναψυχής, που απολάμβαναν τη βόλτα τους. Πλαστικές σακούλες, κυρίως από σούπερ-μάρκετ, αλλά και αρτοπωλεία, ζαχαροπλαστεία, ψητοπωλεία, ακόμη και ιχθυοπωλεία βρίσκονται παντού, όπως επίσης μικρά και μεγάλα πλαστικά μπουκάλια νερού. Πλαστικά ποτηράκια, κυρίως του καφέ, και περιτυλίγματα από σοκολάτες, κρουασάν, παγωτά, φιστίκια και άλλα, όπως και τα κουτάκια αναψυκτικών, λόγω των ποσοτήτων τους παραπέμπουν κυρίως σε λουόμενους, ενώ κάποιος Αμερικανός ή Αμερικανίδα ενδεχομένως ακόμα να "κλαίει" τη χαμένη πιστωτική κάρτα που βρέθηκε στο βυθό από τους επιστήμονες του ΕΛΚΕΘΕ.
Αρκετά ήταν επίσης τα σκουπίδια που σχετίζονται με καπνιστές, από γόπες έως φίλτρα τσιγάρων, πακέτα και τα περιτυλίγματά τους. Μάλιστα, ένα ποσοστό, που φτάνει περίπου το 5% των σκουπιδιών που συλλέχθηκαν και καταγράφηκαν, προέρχεται από είδη καπνιστών και από σχετικά με την αλιεία υλικά. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός, όπως αναφέρει η κ. Παπαδοπούλου, ότι στις Γούρνες ανασύρθηκε ένα μόλις μεταλλικό αντικείμενο, σε αντίθεση με την Ντία, όπου κυριαρχούσαν τα αλουμινένια κουτάκια μπίρας και αναψυκτικών.
Αν και δειγματοληπτική, η έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε από το ερευνητικό σκάφος "Φιλία" του ΕΛΚΕΘΕ, είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς αποτελεί την πρώτη του είδους για την Κρήτη, αποτελώντας μέρος του ευρωπαϊκού προγράμματος BENTHIS (Benthic Ecosystem Fisheries Impact Studies), με επιστημονικό υπεύθυνο το δρ. Κρις Σμιθ. Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες σχετικές έρευνες που έχουν γίνει στις ελληνικές θάλασσες, καθώς υπάρχει έλλειψη στοχευμένης χρηματοδότησης. Η δουλειά, πάντως, συνεχίζεται χάρη στα προγράμματα και την ευαισθησία των ανθρώπων του ΕΛΚΕΘΕ, που προσπαθούν να αποκτήσουν μια όσο το δυνατόν καλύτερη εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί στις ελληνικές θάλασσες, έχοντας παράλληλα ως βασικό μέλημα την ευαισθητοποίηση του κόσμου.
Ένας πλαστικός πλανήτης
Υπολογίζεται ότι 12,7 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 5% της συνολικής παραγωγής, καταλήγουν το χρόνο στις θάλασσες και τους ωκεανούς.
Πόσο χρόνο χρειάζεται για να αποσυντεθεί
Εφημερίδα: 6 εβδομάδες
Καρδιά ενός μήλου: 2 μήνες
Βαμβακερά γάντια: 1-5 μήνες
Κόντρα πλακέ: 1-3 χρόνια
Βαμμένο ξύλο: 13 χρόνια
Κονσέρβα: 50 χρόνια
Πάνες μιας χρήσεως: 50-100 χρόνια
Πλαστικό μπουκάλι: 100 χρόνια
Αλουμινένιο κουτάκι: 80-200 χρόνια
Από πού προέρχονται
Η ποσότητα των σκουπιδιών στα νερά μας έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες, όπως τη γεωμορφολογία και το βάθος, καθώς πολλά από τα απορρίμματα κατρακυλούν σε τάφρους, με τη γειτνίαση με αστικές περιοχές και βεβαίως κυρίως με την πληθυσμιακή πυκνότητα. Έχει ενδιαφέρον το ότι καταγράφονται σε διάφορες περιοχές αρκετά ογκώδη αντικείμενα, κάτι που παραπέμπει είτε σε σκουπίδια που αφήνουν πίσω τους καράβια, είτε στις συνέπειες από πλημμύρες, με ρέματα και ποτάμια να κατεβάζουν φερτά υλικά και άρα μαζί τους και απορρίμματα. Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι μια έντονη πλημμύρα δεν μπορεί να έχει το ίδιο αποτέλεσμα, χωρίς να μεσολαβήσει κάποιο ρέμα ή ποτάμι.
Το φαινόμενο αυτό δεν παρατηρείται μόνο σε αστικές περιοχές, σύμφωνα με την κ. Ζέρη, αλλά και σε αγροτικές, καθώς ένα μεγάλο μέρος των σύγχρονων καλλιεργητικών πρακτικών περιλαμβάνει πλαστικό, είτε με τη μορφή καλυμμάτων των θερμοκηπίων, είτε πλαστικών σακουλών κ.ά. Με δεδομένο ότι η Ελλάδα έχει 15.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής, είναι εύκολη η μεταφορά τους στις θάλασσες. Σημαντική είναι, επίσης, η επίδραση της αλιείας στο πρόβλημα με τη μορφή πλαστικών εργαλείων ή δικτύων, τα οποία συχνά όταν μπερδεύονται, όπως μας εξήγησε η ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ, πολλοί ψαράδες τα κόβουν και τα πετούν στο νερό, με αποτέλεσμα να καταλήγουν στο βυθό. Το μεγαλύτερο ποσοστό σκουπιδιών πάντως, σύμφωνα με την κ. Χριστίνα Ζέρη, είναι αποτέλεσμα της μεταφοράς από την ξηρά στη θάλασσα, από τη στιγμή που η παράκτια ζώνη αποτελεί το κέντρο των δραστηριοτήτων.
Το πρόβλημα είναι χαοτικό, τόσο γιατί οι πηγές ρύπανσης είναι πολλές και ποικίλες, όσο κυρίως γιατί τα τελευταία 60-70 χρόνια, όταν γενικεύτηκε η χρήση του πλαστικού, έχουν συσσωρευτεί τόσα πολλά απορρίμματα, που με δεδομένη και τη μεγάλη διάρκεια ζωής τους, αφήνουν βαρύ το αποτύπωμά τους στο περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η αντοχή των πλαστικών ήταν εκείνη που προκάλεσε τη δημοφιλία τους. Τα πιο επικίνδυνα, όπως επιβεβαιώνει και η κ. Ζέρη, είναι τα μικρότερα κομμάτια, τα λεγόμενα μικροπλαστικά, καθώς μπορούν να τα καταπιούν θαλάσσιοι οργανισμοί και έτσι να περάσουν στον οργανισμό τους, ακόμα και με τη μορφή ινών πλαστικού ή ακόμα και νανοσωματιδίων.
Άγνωστες οι συνέπειες
Οι συνέπειες, πάντως, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες, ειδικά όσον αφορά στον άνθρωπο. Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί έχουν δείξει ότι στα ψάρια και τα μύδια φαίνεται πως η παρουσία μικροπλαστικών περιορίζεται στα βράγχια και το πεπτικό σύστημα, ωστόσο το τι σημαίνει αυτό για την κατανάλωση αυτών των ειδών από τον άνθρωποι είναι ακόμα ένα «ανώριμο, ερευνητικά, πεδίο».
Από ολόκληρους κάδους ανακύκλωσης μέχρι... νιπτήρες
Εκτός από το είδος, εντυπωσιακή είναι και η ποικιλία των σκουπιδιών που εντοπίζουν οι επιστήμονες του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών στα νερά μας, από τα πιο ογκώδη μέχρι τα πιο μικρά. Ενδεικτικά, η κ. Ζέρη μάς περιέγραψε ότι έχουν καταγραφεί από ολόκληρους κάδους ανακύκλωσης στο Ιόνιο μέχρι εκτυπωτές και... νιπτήρες! Και από ρουχισμό στο Αιγαίο, στα πλαίσια του προγράμματος EPILEXIS, έχουν βρεθεί από γαλότσες, σαγιονάρες, καπέλα, γάντια κουζίνας, γάντια χειμωνιάτικα και μπουφάν, μέχρι άρβυλα.
Το πλέον ανησυχητικό, πάντως, σε παγκόσμια κλίμακα είναι ότι τα σκουπίδια εντοπίζονται ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως ο Αρκτικός Κύκλος, γεγονός που αποδεικνύει την τεράστια διασπορά τους σε ολόκληρο τον πλανήτη, ακόμα και σε μέρη που δεν κατοικούνται.
Η δουλειά των Ελλήνων επιστημόνων συνεχίζεται μαζί με την αναζήτηση των απαραίτητων προγραμμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εκτός από το πρόγραμμα BENTHIS και το DeFishGear, που προαναφέρθηκαν, παρόμοιες έρευνες στα νερά της Μεσογείου και του Αιγαίου "τρέχουν" ή έχουν ολοκληρωθεί στα πλαίσια ευρωπαϊκών προγραμμάτων, όπως τα PERSEUS, CORALFISH, COCONET, MEDITS (το οποίο αναμένεται στο μέλλον να διαδραματίσει πιο σημαντικό ρόλο με εκτενείς δειγματοληψίες σε όλη την Ελλάδα) και EPILEXIS. Ειδικά το τελευταίο, με συντονίστρια τη δρ. Χρυσούλα Μυτιλιναίου, παράλληλα με σημαντικές αλιευτικές μελέτες, έχει εστιάσει στη μελέτη των θαλάσσιων απορριμμάτων που συλλέγονται σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου, όπως οι Κυκλάδες, ο βόρειος και νότιος Ευβοϊκός, ο Σαρωνικός και οι Κυκλάδες.
Έχει ενδιαφέρον ότι, στα πλαίσια του εν λόγω προγράμματος, καταγράφηκε η κυριαρχία των πλαστικών και των μεταλλικών αντικειμένων κάθε μορφής, καθώς και καπνικών προϊόντων, με την πλειονότητα των τελευταίων, σε ποσοστό 73%, στο Σαρωνικό. Αξιοσημείωτη είναι η παρατήρηση των ερευνητών ότι απαιτείται πιο εντατική μελέτη του προβλήματος και άρα περισσότερα ερευνητικά προγράμματα, καθώς και εντατικοποίηση της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες και της επακόλουθης ευαισθητοποίησης του πληθυσμού.
Διαβάστε περισσότερα στην έντυπη μορφή της εφημερίδας "Νέα Κρήτη"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου